مسمومیت ها و نحوه برخورد با آنها
سـم به ماده ای گفته می شود که پس از ورود مقادیر نسبتا کمی از آن به بدن ، باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن شده یا باعث تخریب بافتهای بدن و مرگ میگردد .راههای ورود سم به بدن
عبارتند از
۱-گوارشی
: زمانی روی میدهد که سم از طریق دهان وارد شده و بوسیله دستگاه گوارش جذب شود .
۲-تنفسی
: زمانی که سم از طریق دهان یا بینی وارد شده و بوسیله مخاط دستگاه تنفس جذب شود .
۳-تماسی
: زمانی روی میدهد که سم از طریق تماس با پوست سالم واردشده و بوسیله دستگاه گردش
خون انتشار یابد .
۴-ترزیقی
: زمانی روی میدهد که سم از طریق پارگی در پوست وارد شده و بوسیله گردش خون در بدن
انتشار یابد .
مسمومیتهای ترزیقی در نتیجه گزش حشرات ، مارگزیدگی یا ترزیق بوسیله سوزن روی می
دهد .
بر اساس ماده یا دارویی که سبب مسمومیت می شود, علایم آنها نیز فرق می کند . پاره ای از نشانه های مسمومیت عبارتند از:
* خواب آلودگی یا کما (در مسمومیت با مواد مخدر)
* شکم درد , استفراغ و اسهال ( درمسمومیت با تحریک کنندگان روده ای )
* افزایش بزاق دهان , انقباض و کوچک شدن مردمک چشمها ( در مسمومیت با حشره کشها )
* سوختگی اطراف لب و دهان ( در مسمومیت با مواد سفید کننده )
* اسپاسمهای عضلانی ( در مسمومیت با استریکنین )
* تشنج ( در مسمومیت با محرکهای سیستم عصبی )
* عرق ریزش و تند شدن تنفس ( در مسمومیت با داروهای اعصاب )
* صورتی شدن رنگ پوست ( در مسمومیت با منوکسید کربن )
* تاولیهای پوستی ( در مسمومیت با منوکسید کربن و داروهای ضد افسردگی )
مسمومیتهای گوارشی
مسمومیتهای گوارشی شایع ترین نوع مسمومیت هستند . این مسمومیت می
تواند ناشی از مصرف غذای فاسد شده ، مصرف داروی اشتباه و یا زیاد از حد خوردن دارو
به قصد خودکشی و … می باشد .
کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر مسمومیت اتفاقی قرار میگیرند و مسمومیت در
کودکان بعلت مصرف مواد شیمیایی خطرناک مانند نفت ، مواد پاک کننده ، دارو و …
بیشتر است .
علائم کلی مسمومیت گوارشی
۱- دردهای
شکمی
۲ - تهوع - استفراغ
۳- استنشاق
بوی ماده مصرف شده از
دهان
۴- خواب
آلودگی
۵- اختلال
و ضعف تنفس و گردش
خون
۶- بیهوش
و بعضی از علائم بستگی به ماده مصرف شده و نحوه تاثیر آن دارد . برای مثال استفاده
از مواد مخدر کاهش و وقفه تنفس ، تنگی مردمک چشم و خشکی دهان را در پی دارد .
در حالیکه استفاده از داروهای محرک باعث هیجان, توهم, تعریق فراوان ، افزایش تنفس
و ضربان قلب و تشنج می شود .
در مسمومیت با الکل به علت مصرف بیش از حد ، علائمی چون استشمام بوی الکل از تنفس
بیمار ، تهوع و استفراغ, تنفس عمیق ، نبض پر درمراحل ابتدایی و تنفس کم عمق و نبض
تند در مراحل پیشرفته دیده می شود و حتی بعلت تاثیر الکل در سیستم عصبی فرد ،
تعادل رفتاری و شخصیتی و تفکر فرد از بین رفته و ممکن است به دیگران یا خود آسیب
برساند .
در مسمومیت با اسید و قلیاها که بصورت تصادفی یا به قصد خودکشی استفاده میشوند ،
وجود نواحی سوخته در اطراف صورت ، دهان و حلق ، استفراغ و اسهال خونی ، درد وسوزش
شدید در مجرای گوارش و یا مشکلات تنفس و انسداد راه هوایی از علائم این مسمومیت
است .
اگر فرد مسموم هوشیار است, از او پرسش کنید
۱-who نام ، سن ، جنس فرد ؟
۲-what نوع ماده سمی بلع شده ؟
۳- how
much مقدار مصرف شده چه میزان است ؟
۴-how شرایط مسمومیت به چه صورت است ؟
۵-when زمان اتفاق افتادن مسمومیت ؟
نکتـه
اگر لبهای سوخته مشاهده شد ، احتمال مسمومیت با مواد
سوزاننده می باشد که چندین جرعه آب سرد یا شیر به او بدهید .
در صورتی که لباسهای فرد مسموم به وسیله مواد سوزاننده سوخته باشد .
اگر فرد مسموم بیهوش است ,او را ارزیابی کنید هر ۲ تا ۳ دقیقه تنفس و نبض او را بررسی
کنید و ارجاع دهید .
اقدامات کلی در برخورد با مسمومیت گوارشی
در این نوع مسمومیت ها بعد از ارزیابی وضعیت فعالیت دستگاههای حیاتی ( تنفس وقلب )
، اقدامات کلی سه مرحله است :
۱-تشخیص نوع سم
۲-رقیق کردن سم
۳-خارج کردن سم از معده
۴-تشخیص نوع سم : همانطور
که قبلا هم اشاره شد در صورت هوشیار بودن مسموم سوالاتی پرسیده میشود و با بررسی
محیط اطراف و علائم مشاهده شده نوع سم را تشخیص میدهد .
۵-رقیق کردن سم : با رقیق
کردن سم میتوان از اثرات ناخواسته و سود بسیاری از سموم جلوگیری کرد . چند لیوان
آب نمک ولرم باعث به تعویق انداختن جذب سم از معده میشود و در صورت موجود بودن
شربت ایپکاک ipecac علاوه بر آب چند قاشق
از این شربت میدهیم .
۶- خارج
کردن سم از دستگاه گوارش: استفاده از محلول آب نمک ، یا آب به همراه چند قاشق شربت
ایپکاک در مدت کوتاهی باعث ایجاد تهوع و استفراغ می گردد .
برای تسریع در دفع مواد از معده در حالیکه مصدوم در حالت نشسته است و سرش به سمت
جلو و پایین است با تحریک انتهای گلو با انگشت ، وی را وادار به استفراغ می کنیم و
سپس با آرام کردن مصدوم او را به نزدیکترین مرکزدرمانی ارجاع می دهیم . ۰۰
نکات مهـم
۱-از دادن آب نمک برای
کودکان بپرهیزید ، زیرا این عمل بسیار خطرناک بوده و باعث مرگ در کودکان در اثر
خفگی ناشی از استفراغ میشود .
۲-در صورتی که مسمومیت در
اثر مصرف مواد اسیدی ، قلیایی ، فراورده های نفتی یا مواد سوزاننده یا مواد پاک
کننده و شوینده ها باشد به هیچ عنوان عمل رقیق کردن و وادارکردن به استفراغ را
انجام ندهید .
چون در صورت استفراغ این مواد ممکن است مری مجددا آسیب ببیند و یا با آسپیره شدن
به داخل راه هوایی باعث آسیب مخاط ، تورم و انسداد راههایی هوایی گردد .
۳-در افراد بیهوش ، افرادی
که تشنج کرده ، بیمارانی که سابقه ناراحتی قلبی دارند و زنان باردار عمل وادار
کردن به استفراغ را نباید انجام دهید .
مسمومیت گوارش میکروبی
بوتولیسم
تشخیص سریع این بیماری و مراقبت لازم آن موجب حفظ حیات فرد مسموم
خواهد شد هر چند این نوع مسمومیت نادر است اما در ۶۰ درصد موارد به مرگ می انجامد .
این سم که از باکتری کلستریدیوم بوتولوئید ترشح می شود ، مانع از ارسال پیامهای
عصبی از اعصاب محیطی به عضلات می گردد و به ضعف شدید ، فلج و مرگ
می انجامد . متاسفانه این سم هیچ طعم و مزه ای ندارد .
نشانه های بیماری معمولا تا ۲۴ ساعت پس از مصرف سم ظاهر نمی شود
و پس از آن نشانه ها و علائم زیر به ترتیب و بتدریج آغاز می گردند :
۱- خشکی
دهان
۳- عدم
تطابق در چشم و دو بینی
۲-
گلودرد
۴- خستگی
شدید
۵- اشکال
در صحبت کردن و بلع ۶- فلج عضلات تنفسی
۷-
فلج
۸- از بین
رفتن رفلکس های بدن
۹- محدودیت
حرکات
چشم
۱۰- اختلال
شدید تنفسی
۱۱- مردمک
های
گشاد
منبع اصلی سم برتولیسم ، غذای کنسرو شده تاریخ گذشته است که قبل از مصرف خوب حرارت
ندیده اند . اما به تازگی مشاهده شده که ۲۴ درصد موارد گزارش شده ناشی از
غذاهای رستورانی بوده اند .
اقدامات و کمک های اولیه
۱-وادار کردن به استفراغ
۲-دادن اکسیژن با فشار
زیاد در صورت شک به فلج عضلات تنفسی
۳-دادن سفیده تخم مرغ
۴-رسانیدن بیمار به مرکز
درمانی
۵-تجویز ضد سم توسط پزشک
مسمومیت های تنفسی
سموم تنفسی موادی سمی هستند که از طریق مجاری تنفسی وارد شده و از ریه ها جذب بدن
می شوند . بیشتر مسمومیت های تنفسی ناشی از دود آتش سوزی میباشد . سم به سرعت جذب
بدن شده و معمولا عواقب خوبی ندارد .
منابع اصلی مسمومیتهای تنفسی عبارتند از :
۱-گازهای منو اکسید کربن co : گاز اصلی متصاعد شده از اگزوز اتومبیل وکرسی است ، در زنبورداری
برای کشتن زنبور بکار می رود
۲-گازهای دی
اکسیدکربن : در صنعت ایجاد میشود و در عمق چاه وجود دارد . ۳- گاز کلر : در استخر ها بکار می
رود .
۴-گاز آمونیاک : گازهای
صنعتی
۵-گازهای بیهوشی ( اتر )
۶-گاز دی اکسید سولفور ( (
: در صنایع یخ سازی بکار میرود و در چاهها نیز وجود دارد .
علائم و نشانه های عمومی مسمومیت تنفسی :
۱- سر درد
شدید
۶- اشک ریزش و
سوختگی چشم
۲- تهوع و
استفراغ
۷- سوختگی
گلو و سینه و پوست صورت
۳- سرفه ،
تنفس صدادار ۸- سیانوز ( کبودی )
۴- تنگی
نفس
۹- گیجی و
منگی
۵- درد
قفسه
سینه
۱۰- اختلال
در هوشیاری و بیهوشی
اقدامات و کمک های اولیه
- شل نمودن یقه و کمربند و باز نگه داشتن راه هوایی
- در مسمومیت های تنفسی ، باید فوراً اکسیژن ۱۰۰درصد داده شود ( با توجه به
دستورالعمل استفاده از کپسول اکسیژن )
- انتقال سریع مصدوم به مرکز
مسمومیت های تماسی
این نوع مسمومیت زمانی روی می دهد که ماده سمی از طریق پوست وارد بدن شود و از
طریق دستگاه گردش خون در سراسر بدن توزیع گردد . حشره کشها و سموم
صنعتی دو نوع شایع از سمومی هستند که از طریق پوست قابل جذب می باشند
همچنین گیاهان بسیاری وجود دارند ( نظیر گزنه ، پیچک , سماق و غیره ) که در صورت
تماس با پوست واکنشهای شدید حساسیتی ایجاد می کنند که این واکنشها می توانند در کل
بدن نیزمنتشر شوند .
علائم و نشانه های عمومی مسمومیت های تماسی
۱- التهاب
یا قرمزی
پوست
۶- گیجی و
منگی
۲- سوختگی
شیمیایی
۷- شوک
۳- بثورات
جلدی
۸- تجمع
آب در پوست و ظهور تاول
۴-
خارش ۹- سایر علائم و نشانه های عمومی
مسمومیتها
۵- تهوع و استفراغ
که این علائم و نشانه ها در مسمومیت تماس گیاهی سه دسته هستند
۱-علائم خفیف : خارش خفیف
۲-علائم خفیف تا متوسط :
خارش و قرمزی
۳-علائم متوسط : خارش ،
قرمزی ، تورم
۴-علائم شدید : خارش ،
قرمزی ، تاول و تورم
اقدامات و کمکهای اولیه در مسمومیت تماسی
-شستشوی پوست با مقادیر زیاد آب حداقل به مدت ۲۰ دقیقه
-در حین شستشوی پوست ، لباس و یا جواهر آلات را در آورید
- شستشوی محل با آب و صابون
- انتقال مصدوم با مرکز درمانی
مسمومیت های تزریقی
پس از مسمومیت های گوارشی ، مسمومیتهای ترزیقی دومین عامل
مسمومیتها به شمار می آیند .
چهار عامل عمده برای آن وجود دارد
۱- مسمومیت
ترزیقی در اثر ترزیق دارو به بدن
۲- گاز
گرفتگی حیوانات
۳- مار
گزیدگی
۴- گزش
حشرات
۱- مسمومیت ترزیقی در
اثر ترزیق دارو به بدن
ترزیق بعضی از داروها به طریق مختلف, خواه داخل وریدی IV، داخل عضلانی ( IM ) ، زیر جلدی (SC) ، داخل جلدی (ID) , میتواند علائم و
واکنشهای حساسیتی را ایجاد کند . همچنین برخی از افراد نیز به داروهای خاصی حساسیت
دارند .
نشانه ها و علائم اصلی به صورت شوک حساسیتی یا آنافیلاکتیک بروز می کند .
علائم و نشانه های عمده شوک آنافیلاکتیک در اثرترزیق داروها
۱-خارش در سراسر بدن
۲-تورم
۳-ضعف عمومی
۴-بیهوشی
۵-نبض و تنفس نا منظم
اقدامات و کمک های اولیه در مسمومیت ترزیقی داروها
مانند کمک های اولیه شوک آنافیلاکتیک بوده که در فصل مربوطه توضیح داده شده است .
۲- گاز گرفتگی حیوانات
گاز گرفتن حیوانات یا انسان باعث دریدگی پوست و عفونت بسیار شدید میشود . گاز
گرفتگی حیوانات وحشی مثل روباه، گرگ ، سگ و راکون میتواند باعث انتقال ویروس هاری
گردد و در صورت عدم رسیدگی و مراقبت پزشکی به مرگ می انجامد .
گاز گرفتگی انسان نیز باعث انتقال میکروبهای زیادی از دهان به پوست و همچنین
انتقال کزاز می شود .
اقدامات
۱- در
صورت در دسترس بودن دستکش یکبار مصرف بپوشید ، زخم را با دقت با صابون و آب گرم
بشوئید تا خطر عفونت به حداقل برسد
۲- با
سواپ گازدار ، آهسته آهسته خشک کنید و پانسمان چسب دار ( چسب زخم ) یا پوشش استریل
کوچک زخم را بپوشانید .
۳- جهت
انجام اقدامات بعدی او را به مرکز بهداشتی درمانی ارجاع فوری دهید و در صورت امکان
تلفنی پزشک و کاردان مرکز را مطلع نمائید .
نکتـه :در مورد سابقه واکسیناسیون کزاز سوال کنید .
مورد خاص :زخم عمقی
در صورتی که زخم عمقی بود و خونریزی داشت ، با فشار مستقیم و بلند کردن قسمت
آسیب دیده خونریزی را کنترل کنید. با یک بالشتک نرم یا پوشش استریل و باند, زخم را
در جای خود محکم ببندید تا خونریزی کنترل شود و بعد شرایط ارجاع را فراهم آورید .
۳- مارگزیدگی
سالیانه در جهان حدود ۵۰۰۰۰ نفر به دلیل مار گزیدگی می میرند .
دو نوع مار اصلی سمی و غیر سمی وجود دارد ، که مارهای سمی در نقاط مرکزی و کویری
ایران وجود دارد و بعضی از آنها بسیار خطرناک و سم آنها کشنده است .
مارهای سمی چند خصیصه زیر را دارند ( در صورت امکان سمی یا غیر سمی بودن مار تشخیص
داده شود ) .
۱- سر
مثلثی شکل یا سر مسطحی که از گردن پهن تر باشد .
۲- مردمکهای
باریک دراز ( مثل چشم گربه )
۳- لکه
رنگی حساس به حرارت بین چشم و سوراخ دهان
۴- طول
کوتاهتر
۵- رنگهای
متفاوت
مارهای سمی از دندانهای نیش خود برای ترزیق سم استفاده می کنند .
داخل این دندان مثل سر سوزن خالی بوده و مجرای داخل آن به کیسه زهر راه دارد . هر
چند هفته یکبار این دو دندان می افتند و به وسیله دندان جدیدی جایگزین می گردد .
کیسه زهر که در سر مار و پشت گوش داخلی قرار دارد با انقباض و فشار وارد آمده
دراثر گزش ، فشرده شده و زهر از طریق مجرای داخل دندان نیش به داخل بدن مصدوم
ترزیق می شود .
علائم و نشانه های مار گزیدگی (با توجه به گونه مارها )
- یک جفت علامت سوراخ شدگی
- درد ، قرمزی و تورم شدید در محل نیش
- تهوع و استفراغ
- اختلال بینایی
- افزایش بزاق و عرق کردن
- تنفس سخت که در موارد شدید ممکن است تنفس متوقف شود
اقدامات و کمک های اولیه در مار گزیدگی
۱- بیمار را آرام کنید و
کمک کنید تا دراز بکشد .
۲- محل
گزیدگی را با آب و صابون با ملایمت شستشو دهید وبا سوپ های تمیز آهسته آهسته خشک
کنید .
۳-استفاده از باند محدود
کننده در ۳ سانتی متری بالای محل
گزش الزامی است و با استفاده از باند مثلثی ناحیه آسیب دیده را بیحرکت کنید
.
نکتـه
هرگز از تورنیکه یا گارو برای بستن زخم استفاده نکنید ، چون سرخرگها نیز بسته می
شوند و بافتهای دورتر از محل گزش آسیب خواهند دید .
باند محدود کننده
باندی است پهن که به حدی سفت بسته می شود که یک مداد یا انگشت بتواند به زیر
آن رفته و موجب بستن سیاهرگها شود . چون سیاهرگها خون را به قلب برده و از آنجا سم
در تمام بدن انتشار می یابد .
تنها درمان موثر مارگزیدگی ، تجویز ضد سم آن در بیمارستا ن است.
در مارگزیدگی می توان از روشهای بستن باند محدود کننده , نیشتر زدن و ساکشن
(مکش سم) استفاده کرد مشروط بر اینکه از زمان مارگزیدگی بیش از یک ساعت
نگذشته باشد و این عمل مکش سم بیش از ۳۰ دقیقه به طول نیانجامد .
خط برش در حین نیشتر زدن باید به صورت عرضی ( نه ضربدری ) و بر روی محل ترزیق سم
باشد
.
عمق نیشتر نیز بایست با اندازه ثلث فاصله بین دو نیش مار باشد .
چون عموماً ضد سم در دسترس نیست ، ترزیق این نفرین یک هزارم به مصدوم توصیه می شود
.
۴) گزش حشرات:
بیشترین گونه جانوری دنیا حشرات هستند
و به همین ترتیب تعداد حشراتی که انسان را می گزند ، محدود نیست .
از جمله مهمترین این حشرات میتوان از زنبور عسل ، زنبور قرمز ، زنبور درشت ، مورچه
آتشین ، عنکبوت و عقرب نام برد . برخلاف مارگزیدگی در گزش حشرات محل گزش تنها یک
نقطه می باشد .
نشانه ها و علائم گزش زنبور عسل ، زنبور قرمز ،
زنبور درشت ، و مورچه آتشین :
۱-
درد
ناگهانی
۶- خس خس سینه
۲-
قرمزی
۷- تغییر رنگ پوست
۳-
خارش
۸- اشکال تنفس
۴-
کهیر
۹- بیهوش
۵-
تورم
۱۰- شوک آنافیلاکتیک
تنها عنکبوتی که قادر به گزش است ، بیوه سیاه ماده نام دارد . این حشره با بدن
سیاه دارای یک لکه قرمز یا زرد رنگی روی شکمش می باشد .
نشانه ها و علائم گزش عنکبوت سیاه بیوه
۱-احساس
درد شدید که محل آن گنگ می باشد .
۲- دو محل قرمز رنگ گزش کوچک و بسیار نزدیک هم
۳-سفتی و
گرفتگی عضلات خصوصاً در صورت گزش شکم یا پشت مصدوم
۴-سردرد
، لرز ، تب ، تعریق شدید ، تهوع و استفراغ .
اقدامات و کمک های اولیه
۱-ABC بررسی کرده و اقدام لازم را بعمل آورید .
۲-در
صورت بروز شوک را درمان کنید .
۳-محل را
با کیسه آب یخ سرد نمائید . ( مراقب یخ زدگی پوست باشید . )
۴-نیش
حشره که در پوست جا مانده را با انبرک نوک تیز خارج کنید .
۵-از
پماد کالامین استفاده کنید و در صورت بروز علائم شدید شوک آنافیلاکتیک ، مصدوم را
منتقل نمائید .
عقرب
بیشتر عقربهای سمی ایران در مناطق نزدیک کویر نظیر کاشان زندگی می کنند . شدت
گزیدگی بسته به میزان سم تزریق شده دارد . بیش از ۹۰ درصد
گزش عقرب در دست روی می دهد و کودکان بیشترین افراد در معرض عقرب زدگی هستند .
نشانه ها و علا ئم عقرب زدگی
۱- درد سوزاننده محل
گزیدگی
۶- بیقراری و اضطراب
۲- تورم در حالت
پیشرفت
۷- آبریزش از دهان
۳- تغییر رنگ محل
گزش
۸- اختلال هوشیاری
۴- تهوع و استفراغ
۹- بی اختیاری ادرار و مدفوع
۵- بی حسی و گزگز
انگشتان
۱۰- تشنج
اقدامات و کمک های اولیه
۱- مصدوم را به پشت بخوابانید و تا سه سانتی متر بالای محل گزش را با
باند محدود کننده ببندید .
۲- محل را با کیسه آب یخ سرد کنید . هرگز یخ را روی پوست قرار ندهید .
۳- در صورت بروز شوک را درمان کنید .
۴- مصدوم را
ارجاع دهید .
