شمارش کامل سلولهای خون (CBC)
شمارش کامل سلولهای خون (CBC)
مترادف : هموگرام (Hemo gram)،شمارش خون، Hematology profile
توصیف: CBC تستی است که امکان تشخیص مقادیر کمی شاخص های سلولهای قرمز (RBC) ، سلولهای سفید خون (WBC) و اندکس پلاکتی را فراهم می کند . CBCبرای تشخیص کم خونی ، اختلالات خونریزی دهنده ، عفونت ، اختلالات بافت همبند و نئوپلازی و کنترل وضعیت بالینی یا پاسخ به درمان مفید است .
روش اجرا : اکثر آزمایشگاههای بالینی ، در آنالیزهای چند کاناله الکترونیک اتوماتیک با امپدانس اپرچر یا اشعه لیزر به منظور تخمین شمارش سلول ، اندکس سلولی و گستردگی گلبول ها استفاده می کنند .
خون وریدی باید در یک لوله درپوش ارغوانی که حاوی ماده ضد انعقاد EDTA است جمع آوری شده و برای جلوگیری از انعقاد به آرامی چندین دفعه هم زده می شود . یک اسمیر خون محیطی منعقد نشده می تواند توسط رنگ آمیزی Wright stain برای ارزیابی مورفولوژی RBC، سلولهای سفید خون و پلاکت و تعداد سلولهای مربوطه مورد ارزیابی قرار گیرد .
مقادیر نرمال : با مقادیر نرمال آزمایشگاه مرجع منطقه خود مشورت کنید .
ناهنجاریهای RBC: رجوع به جدول 5 . شاخص ها و ناهنجاریهای RBC به قرار ذیل تعریف شده اند :
- حجم متوسط گلبول : در تشخیص کم خونی های میکروسیتیک یا ماکروسیتیک ، اثرات دارویی (مانند: متوتروکسات، سولفاسالازین و داپسون که حجم متوسط گلبول را افزایش می دهند)، سوء مصرف مخفیانه الکل کمک کننده است .
- دامنه پراکندگی توزیع RBC (RDW):آنیزیوسیتوز (Anisocytosis) را ارزیابی می کند(تفاوت در سایز RBC)، در کم خونی های ماکروسیتیک (macrocytic) و فقر آهن افزایش می یابد .
- هینز بادی (Heinz bodies) ( به دلیل هموگلوبین رسوب کرده ): در تالاسمی ،کمبود گلوکز 6 فسفات یا پیروات کیناز ، پس از اسپلنکتومی ، آسیب RBC ناشی از دارو (مانند: ضد مالاریا ، سولفانامید دیده می شود .
- شیستوسیت (schistocytes) (RBC قطعه قطعه شده ): در جریان کم خونی های همولیتیک ناشی از بیماری عروق کوچک خونی، انعقاد درون عروق منتشر ، پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP) ، دریچه های مصنوعی قلبی ، همولیز ، سوختگی شدید و مارگزیدگی دیده می شود .
-آکانتوسیت (acanthocyte) (RBC های خاردار ناشی از اختلال لیپید غشایی ): هیپراسپلینیسم ، آبتالیپوپروتئینمی ، بیماری شدید کبدی یا کلیوی و آکانتوسیتوز ارثی دیده می شود .
- تارگت سل (target cell) (افزایش نسبت غشاء سلولی به حجم سلول) : ممکن است مصنوعی یا در اثر هموگلوبین c یا s، تالاسمی مینور ، فقرآهن ، بیماری کبدی یا بعد از اسپلنکتومی ایجاد می شود .
- اجسام هوول جولی(Howel –jolly body) (DNA رسوب کرده
در RBC رسیده ): پس از اسپلنکتومی، در هیپواسپلنیسم، کم خونی مگالوبلاستیک
آنمی پرنشیوز، کم خونی داسی شکل، کم خونی همولیتیک و اسفروسیتوز ارثی (hereditary spherocytosis) .
- سلولهای RBC Burrدندانه دار : ممکن است مصنوعی یا بواسطه اورمی ، خونریزی گوارشی یا کارسینوم باشد.
الیپتوسیتوز (Eliptocytosis) (اوالوسیت یا گلبول های قرمز بیضی شکل): ممکن است ارثی باشد یا در کم خونی فقرآهن دیده شود .
- سلولهای داسی شکل (در نتیجه پلیمریزاسیون هموگلوبلین ها ) : در سندرم های سلول داسی شکل ( نه در صفت S) دیده می شود .
- گلبول های قرمز قطره اشکی (Tear drop RBCs) :پلی سایتمی (polycytemia) ، میلوفیبروز (Myelofibrosis) ، و تالاسمی (thalasemia) را در نظر می آورد .
نقاط بازوفیلیک ( Basophilic stippling) :ممکن است در مسمومیت با فلزات سنگین ( مثل سرب ) ، خونریزی شدید یا همولیز دیده شود .
کم خونی ( anemia): کم خونی در بیماران با بیماری روماتیسمی ممکن است مربوط به بیماری روماتیسمی ، اختلالات همراه یا عوارض جانبی داروها باشد .
- کم خونی بیماری مزمن (ACD) : در کم خونی جریان بیماری مزمن به ندرت هماتوکریت کمتر از 27% می شود . مورفولوژی گلبولهای قرمز نرمال یا رنگ پریده (هایپوکروم ) است . کم خونی بیماری مزمن نتیجه خون سازی غیرمؤثر مربوط به ناتوانی در آماده کردن واستفاده از ذخایر آهن مغز استخوان است . مقادیر آهن مغز استخوان نرمال است .
کم خونی بیماری مزمن ممکن است در بیماران با عفونت مزمن ، بدخیمی یا اختلالات التهابی فعال مثل RA یا SLE وجود داشته باشد . کم خونی بیماری مزمن با اختلالات غیرالتهابی مثل استئوآرتریت یا فیبرومیالژی همراهی ندارد . درمان باید ابتدا بر اساس اختلال زمینه ای قرار گیرد .آهن مکمل ارزش کمی در درمان دارد .
کم خونی فقرآهن : معمولاً بدلیل از دست دادن خون از دستگاه گوارش (مخصوصاً با NSAID) یا قاعدگی ایجاد می شود. مورفولوژی گلبولهای قرمز (RBC) کوچک و رنگ پریده و سطح سرمی فریتین کم را نشان میدهد .
به هر حال سطح فریتین طبیعی ، همراه با وضعیت های التهابی دیده می شود زیرا فریتین بعنوان یک واکنش دهنده فاز حاد عمل می کند . معمولا یک افزایش ظرفیت کلی اتصالی آهن وجود دارد .
- کم خونی همولیتیک : ممکن است با بیماری هموگلوبین ( مثل سلول داسی شکل ، تالاسمی ، هموگلوبین C) ، اسفروسیتوز ارثی یا الیپتوسیتوز (Elliptocytosis) ، هموگلوبینوری حمله ای شبانه ، واکنش انتقال خون ، کم خونی همولیتیک خودایمنی (مثل کومبز مثبت ، SLE ، عفونت ویروسی ، لنفوم ، داروها ، ناشناخته)، دریچه های مصنوعی قلب ، انعقاد درون عروقی منتشر ، پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک، کریزهای کلیوی در اسکلرودرمی ، سندرم همولیتیک ناشی از اورمی، مالاریا ، مارگزیدگی ، کمبود گلوکز فسفات یا پیروات کیناز رابطه داشته باشد .
- کم خونی آپلاستیک (aplastic anemia) :ممکن است همراه باNSAID ( مثل فنیل بوتازون –دیکلوفناک ) ، طلا ، پنی سیلامین ، آزوتیوپرین ، سیکلوفسفاماید ، کلرامبوسیل ، متوتروکسات ، عفونت ویروسی و هپاتیت دیده شود .
ناهنجاریهای گلبولهای سفید :
سلولهای LE : سلولهای فاگوسیت کننده که یک هسته اپونیزه شده را بلعیده اند . هر چند امروزه به ندرت انجام می شود ممکن است بصورت تصادفی در مایع مفصل، پلورال یا پریکاردیال یافت شوند . سلول LE در75% بیماران با SLE دیده می شود اما در بیماریهای مختلط بافت همبند ، RA، سندرم شوگرن، هپاتیت مزمن فعال ، سیروز صفراوی اولیه و لوپوس ناشی از دارو یا داروهای القا کننده ANA نیز دیده می شوند .
- نوتروفیل های هیپرسگمانته : با کم خونی ماکروسیتیک دیده می شود .
- گرانولاسیون سمی: با عفونت شدید باکتریایی یا ویروسی و Sepsis دیده می شود .
- لنفوسیت های آتیپیک: در عفونت های ویروسی (مثل مونونوکلئوزیس ، اوریون ، سیتومگالوویروس و هپاتیت)، واکنش های دارویی ، بیماری سرم ، سیاه سرفه و تب مالت دیده می شود .
- ناهنجاری های پلاکت :
تشکیل توده پلاکتی Platelet Clumping: ممکن است به طور کاذب کاهش شمارش پلاکت و افزایش شمارش گلبول سفید وجود داشته باشد، ممکن است توسط EDTAپلاکتها بزرگ همراه با ترمبوسیتوپنی القا شود .
- پلاکت های بزرگ / غول پیکر Giant/Large Platelet: در مرحله بهبود ترومبوسیتوپنی ، سندرم های میلوپرولیفراتیو ، هیپرتیروئیدیسم دیده می شود حجم متوسط پلاکت Mean Platelet Volume : حجم متوسط پلاکت با پلاکت های بزرگ ( جوان / نابالغ ) و افزایش مرگ و میر پلاکتی افزایش می یابد و به طور معکوس با شمارش پلاکت متناسب است .
فاکتورهای مخدوش کننده : شمارش گلبولهای خون در جریان همولیز ، رقیق شدن خون با مایعات درون وریدی و افزایش کلسیم خون( که سبب انعقاد می شود ) اشتباه گزارش می شود. وقتی ارقام به مقادیر بحرانی می رسد دقت کاهش می یابد ( مثل پلاکت کمتر از /cm3000/10).
موارد کاربرد: شمارش گلبول خون در ارزیابی یا تشخیص کم خونی ، عفونت ، اختلالات بافت همبند یا نئوپلاسم و کنترل اثرات درمان مفید است .
توضیح :باید یک اسمیر خون محیطی درخواست و برای ارزیابی کم خونی ، همولیز محتمل ، لوسمی یا ترومبوسیتوپنی بررسی شود .
تست | موارد افزایش یافته | موارد کاهش یافته |
Hgb/HCT | پلی سیتمی ، غلیظ شدن خون | آنمی فقر آهن ، کم خونی بیماری های مزمن ،همولیز |
MCV | داروها (MTX ، SSZ ، dapson ) ، کم خونی مگالوبلاستیک بیماری کبدی ، اعتیاد به الکل ، میکزدم، بیماری اگلوتینین سرد | کم خونی میکروسیتیک |
RDW | IDA ، آنمی سیدروبلاستیک ،کمبود B12 /فولات ، اعتیاد به الکل ، بیماری کبد | تالاسمی و یا ACD |
تعدادرتیکولوسیت Reticulocyte count | از دست دادن حاد خون ، همولیز ، آنمی سلول داسی شکل | SLE ، آپلازی مغز استخوان ، کاهش تمام سلول های خونی ، کم خونی مگالو بلاستیک، اعتیاد به الکل ، بیماری کبدی ، نارسایی مزمن کلیه، میکزدم |
,WBC نوتروفیل | کورتیکواستروئید ، اپی نفرین، لیتیوم ،عفونت حاد ، صرع ، استرس ، ناهنجاری های میلوپرولیفراتیو ، لوسمی ، واسکولیت (پان ) سندرم رایتر ، نقرس حاد ، آرتریت چرکی ، تب روماتیسمی ، بیماری استیل بزرگسالان ، سندرم Sweet ، بیماری کاوازاکی ، تب مدیترانه ای فامیلی | MTX، آزوتیوپرین،کلرامبوسیل سیکلو فسفاماید ، نمک های طلا،NSAID ( نادر )، SLE، لوپوس ناشی از دارو ، MCTD یا سندرم هم پوشانی ،RA ، سندرم شوگرن ، سندرم فلتی ، نوتروپنی دوره ای ، سپسیس باکتریایی ،عفونت ویروسی ، هایپر اسپلنیسیم ،کم خونی آپلاستیک ، تشعشع ، CLL ، دیالیز خونی ، سوء تغذیه |
لنفوسیت ها | افزایش سلولهای تک هسته ای ، ویروسی (EBV ،CMV ، اوریون ) سیاه سرفه ، بیماری کرون ، کولیت اولسرو ، واکنش افزایش حساسیتی نسبت به داروها ، واسکولیت بیماری سرم | شیمی درمانی ، آزوتیوپرین، سیکلوفسفامید ،کورتیکواستروئید، تشعشع ، SLE ، MCTD ، نارسایی کلیه ، میاستنی گراویس |
منوسیت ها | RA ، SLE ، سار کوئیدوز ، بیماری التهابی روده ، بیماریهای میلوپرولیفراتیو ، بعد از برداشتن طحال ، SBE ، تب کوههای راکی ، سل ، تب مالت | کورتیکواستروئید ، استرس حاد ، عفونت حاد ، کم خونی آپلاستیک،درمان های سرکوب کننده مغز استخوان |
ائوزینوفیل | SLE ، پلی آرتریت ندوزا ،آنژیت چرچ اشتراس، RA ، سندرم شوگرن ،فاشئیت ائوزینوفیلیک، گرانولوماتوز وگنر ، سندرم درد عضلانی ائوزینوفیلی، پمفیگوس ، اختلالات آلرژیک ، آسم ، بیماری هوچکین،پلی سایتمی ورا،سندرم افزایش ائوزینوفیل،عفونتهای انگلی،بیماری التهابی روده ای | کورتیکواستروئید استرس حاد ، عفونت باکتریایی |
بازوفیل | CML،پلی سیتمی، میلودیس پلازی ، بیماری هوچکین | افزایش فعالیت تیروئید ، حاملگی ، عفونت حاد ، شیمی درمانی ، تشعشع |
پلاکت | التهاب ( مانند RA ) ، عفونت ، بدخیمی ، سارکوئیدوز،ترومبوسیتوز اولیه ، پلی سایتی ورا ، CML ، پس از برداشت طحال ، کم خونی فقر آهن ، ضدبار داری های خوراکی | داروها ( نمک های طبی ، پنی سیلامین ، کلروکین ، سولفاسالازین ، پنی سیلین ، هپارین ، کینیدین ، استروژن ، سیکلوفسفاماید ، کلرامبوسیل ، عفونت (EBV و هرپس ) ،SLE ، هایپراسپلنیزیم ، کم خونی آپلاستیک ،ITP ، TTP ، DIC ، تشعشع ، مسمومیت خونی ناشی از حاملگی |
MPV | ITP ، بهبودی کاهش پلاکت ها ، اختلالات میلوپرولیفراتیو ، افزایش فعالیت تیروئید ، خونریزی وسیع ، برداشتن طحال ، پراکلامپسی ، سیگاری ها ، واسکولیت | سندرم Wiskott Aldrich ، کاهش تعداد پلاکت در اثر پدیده خود ایمنی ، لوسمی ، هایپر اسپلنیسم |
Hgb :هموگلوبین، HCT : هماتوکریت ،WBC :سلول سفید خون ، MCV : حجم متوسط سلولی ،MTX :
متوتروکسات SSZ:سولفات سالازین ، RBC :سلول قرمز خون ، RDW : دامنه توزیع سلول قرمز ، IDA : کم خونی فقر آهن ، ACD : کم خونی بیماری مزمن ، اریتماتو SLE :لوپوس ارتیماتو سیستمیک، BM : مغز استخوان ، PAN : پلی آرتریت ندورا، NSAID : داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ، MCTD : بیماری مختلط نسج همبند ، RA : آرتریت روماتوئید ، CLL :لوسمی لنفوسیتیک مزمن ،
EBV :ویروس اپشتاین بار ، CMV : سیتومگالوویروس ، TTP :پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک ، DIC :انعقاد درون عروقی منتشر ، MPV : حجم متوسط پلاکت ، ITP : پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک
